«Կարելի է հետևել նորօրյա երևույթներին երաժշտության մեջ, բայց այդուհանդերձ պետք է պահպանել սեփական դեմքը»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է կոմպոզիտոր, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ ԷԴՈՒԱՐԴ ՍԱԴՈՅԱՆԸ:

«ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ ՄՈՏԵՑԱ ՍՈՒՐԲ ՍԵՂԱՆԻՆ ԵՎ ԽՈՍՏԱՑԱ ԱՍՏԾՈՒՆ…»

-Պարոն Սադոյան, Ձեր ստեղծագործություններում գերիշխող է հոգևոր թեմատիկան: Հատկապես նկատի ունեմ «Գրիգոր Լուսավորիչ», «Մաշտոց» օպերաները, «Նարեկացի, ձայն առ Աստված» բալետը: Հոգևոր թեման ընդհանրապես պարա՞րտ հող է երաժշտության մեջ ստեղծագործելու համար:
-Այո՜, այո: «Գրիգոր Լուսավորիչ», «Նարեկացի, ձայն առ Աստված» և «Մաշտոց» ստեղծագործությունները ես անվանել եմ «Երեք սուրբ» եռապատում: Սկսած «Գրիգոր Լուսավորիչ» օպերայից՝ ինձ գրավել է հոգևոր թեման, դարձել գերիշխող իմ ստեղծագործության մեջ: 1995 թվականին՝ Ամերիկայից վերադառնալուց հետո, սկսել եմ աշխատել այդ օպերայի վրա: Այն ունի իր նախապատմությունը: 1991 թվականի նոյեմբերի 28-ին հորս ու մորս հետ իմ մեքենայով գնացել էինք Էջմիածին: Մայր տաճարում մոտեցա Սուրբ սեղանին և խոստացա Աստծուն, որ կգրեմ «Գրիգոր Լուսավորիչ» օպերան և բալետ՝ նվիրված Նարեկացուն: Փա՜ռք Աստծո, որ ինձ շնորհ տրվեց, ու ես գրեցի այդ երկու գործը, ինչպես նաև «Մաշտոցը»: Ես իմ ուխտը կատարել եմ:
-Անցյալ տարեվերջին կայացած «Հայ ժամանակակից երաժշտության փառատոնը» հանրությանը հնարավորություն ընձեռեց ճանաչելու, արժևորելու մեր կողքին ապրող, ստեղծագործող կոմպոզիտորների, ինչպես և երաժիշտ կատարողների արվեստը: Ինչո՞ւ էր այդ արվեստը երկար ժամանակ «խնամքով» թաքցվում մարդկանցից:
-Այդ հարցը ինձ չէ, որ պիտի տաք, թաքցնողներին հարցրեք: Եթե ՀՀ նախագահի տիկինը` Ռիտա Սարգսյանը, ֆինանսապես չաջակցեր, այդ փառատոնը չէր կայանա:
-Կոմպոզիտորների միությունն էր փառատոնի կազմակերպման նախաձեռնողը, այնպես չէ՞:
-Այո՛: Եվ դա հնարավոր եղավ շնորհիվ կոմպոզիտորների միության նոր նախագահի՝ Արամ Սաթյանի: Նախկին ղեկավարության օրոք նման մեծամասշտաբ ձեռնարկումներ չէին լինում հայ ժամանակակից կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները պրոպագանդելու ուղղությամբ: Հիմա բավական աշխուժացել է կոմպոզիտորների կյանքը: www.composers.am կայքը պարբերաբար իրազեկում է հասարակությանը մեր բոլոր նախաձեռնությունների մասին:

«ԵՍ ՄՆԱՑԵԼ ԵՄ ՀԱՐԱԶԱՏ ՀԱՅ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅԱՆ ԱԿՈՒՆՔՆԵՐԻՆ»

-Դուք՝ որպես կոմպոզիտոր, ուսանել եք Ալեքսանդր Հարությունյանի մոտ՝ Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում, իսկ մինչ այդ, որպես ազատ ունկնդիր, հաճախել Արամ Խաչատրյանի և Սերգեյ Բալասանյանի ստեղծագործական դասերին՝ Մոսկվայի Չայկովսկու անվան կոնսերվատորիայում: Կարելի՞ է ասել, որ հայ կոմպոզիտորական դասական դպրոցի ջահակիրն եք և ջահը պիտի փոխանցեք հաջորդ սերունդներին, թե՞ այսօր այլ չափանիշներ, այլ սկզբունքներ են հարգի կոմպոզիտորական արվեստում:
-Շատ կարևոր հարց տվեցիք: Փա՜ռք Աստծո, որ ես մնացել եմ հարազատ դարերի խորքից եկող հայ երաժշտության ակունքներին, դրա ավանդույթներին: Երբ 2000 թվականի նոյեմբերի 4-ին առաջին անգամ կատարվեց իմ «Գրիգոր Լուսավորիչ» օպերայի առաջին գործողությունը Արամ Խաչատրյանի անվան համերգասրահում, Ալեքսանդր Հարությունյանը բարձրացավ բեմ, շնորհավորեց ինձ, հպարտությամբ նշեց, որ եղել եմ իր ուսանողը և ասաց. «Գրիգոր Լուսավորիչ» օպերան կմտնի հայ երաժշտության գանձարան»: Ես հուզվեցի այդ գնահատականից, որովհետև նա միշտ շատ խստապահանջ է եղել, գովեստներ չի շռայլել հենց այնպես: Սրան հաջորդեցին այլ կարծիքներ իմ օպերայի մասին: Կարեն Դուրգարյանը, Գեղամ Գրիգորյանը շատ բարձր կարծիք հայտնեցին, ցանկացան բեմադրել այն: Բայց դա ֆինանսների հետ կապված խնդիր էր, ուստի կայացավ օպերայի համերգային տարբերակի կատարումը միայն. երեք անգամ այն կատարվեց 2006-2007 թվականներին: Մի անգամ հավաքված էինք Ալեքսանդր Հարությունյանի տանը, այնտեղ էին նաև Էդվարդ Միրզոյանը, Կոնստանտին Օրբելյանը, Արաքսի Սարյանը, ուրիշներ: Էդվարդ Միրզոյանն ասաց. «Էդիկ Սադոյանի օպերան երևույթ է մեր երաժշտական կյանքում»: Ես լսում ու մտածում էի՝ իմ մասի՞ն են ասվում այս բառերը: «Գրիգոր Լուսավորիչ» օպերայի մասին արվեստագիտության դոկտոր Մարգարիտա Ռուխկյանը գրել է հոդված՝ «Իրադարձություն օպերայում» վերնագրով: Այս մարդկանց հայտնած կարծիքներն ինձ համար մեծ արժեք ունեն: Իհարկե, պիտի ասեմ, որ «Գրիգոր Լուսավորիչում» չկան հայ հոգևոր երաժշտության թեմաները, ինչպես նշեցիք Դուք Ձեր հարցում:
-Բայց չէ՞ որ ներշնչանքի աղբյուրն է հոգևոր, ստեղծագործության թեման է քրիստոնեական:
-Այո՛, այդպես է: Ես իմ երաժշտության մեջ պահպանել եմ հայկական շունչը, բայց և իմ նորարարական մոտեցումները մտցրել դրանում: «Նարեկացի, ձայն առ Աստված» բալետում, որի լիբրետոյի հեղինակն է անվանի բալետմայստեր Մաքսիմ Մարտիրոսյանը, առավել շեշտադրված են մեր միջնադարյան հոգևոր երաժշտության, Նարեկացու տաղերի, կոմիտասյան մեղեդիների, հայկական ժողովրդական պարերի տարրերը: Այդ մոտեցումը գալիս է Արամ Խաչատրյանից: Նույն այդ մոտեցումներն են ընկած «Մաշտոց» օպերայի հիմքում: Ժամանակակից հայ կոմպոզիտորների արվեստում հաճախ նկատվում է Գուստավ Մահլերի, Ռիխարդ Շտրաուսի, Անտոն Բրուկների, այլոց ազդեցությունը: Իհարկե, Մահլերը հանճարեղ կոմպոզիտոր է, նրա ՈՒթերորդ սիմֆոնիայում կոսմիկական երաժշտություն է հնչում: Նա ինքն իր սիմֆոնիայի մասին ասել է. «Երբ տիեզերքն է հնչում»: Վերջին երեսուն տարում Մահլերն այնպիսի ժողովրդայնություն է վայելում ողջ աշխարհի մասշտաբով, որ շատերը կլանվում են նրա հանճարով ու սկսում պարզապես ընդօրինակել նրան: Մեր կոմպոզիտորների մեջ էլ կան այդպիսիք: Ես լսում եմ այդպիսի կոմպոզիտորների ստեղծագործություններն ու մտածում, որ նրանք իրենց արմատներից հեռացել են, բոլորովին այլ տեղում են: Եվ որպեսզի հաջորդ սերունդները ապահովագրվեն այս վտանգից, նրանք պետք է հետևեն մեր ազգային դպրոցին, այն դպրոցին, որը գալիս է Կոմիտասից, Արամ Խաչատրյանից, Ալեքսանդր Հարությունյանից, մյուս մեծերից: Կարելի է հետևել նորօրյա երևույթներին երաժշտության մեջ, ինչպես ասենք 1950-ականների ավանգարդիզմին, որին տուրք են տվել մեր շատ կոմպոզիտորներ, բայց այդուհանդերձ պետք է պահպանել սեփական դեմքը, ինչպես դա կարողացան անել Տիգրան Մանսուրյանը, Ավետ Տերտերյանը: Մանսուրյանն այնքան խելացի էր, որ ո՛չ Մահլերի հետևից գնաց, ո՛չ Շտրաուսի, ո՛չ Շյոնբերգի: Նա հրապուրվեց այդ բոլորով, բայց գրեց «Չորս հայրենները»: Իսկ մյուսները մոլորված են, և նրանց ստեղծածը մեռած երաժշտություն է: Չէ՞ որ կանցնի մի հիսուն-հարյուր տարի, և ի՞նչ արժեք պիտի ներկայացնի իրենից Մահլերի ոճով գրված որևէ հայ կոմպոզիտորի սիմֆոնիա: Բայց կկատարեն Տերտերյան, քանի որ նրա երաժշտությունը՝ իր ողջ ավանգարդիզմով, ողջ նորարարությամբ հանդերձ, հայկական է, քանի որ այդ երաժշտության մեջ օգտագործվել են ազգային երաժշտական գործիքներ: Այդպես է պետք անել: Ամենաավանգարդիստական, ամենածայրահեղ երաժշտությունը կարող է համոզել մարդուն, եթե այն գալիս է ազգային արմատներից: Դա է այսօր պակասում մեր կոմպոզիտորներից շատերին:
-Ձեր ստեղծագործության մեջ ևս շեշտված են նորարարական մոտեցումները. երաժշտությանը զուգորդվում են ասմունքը, մնջախաղը (առաջին դեպքում նկատի ունեմ «Նարեկացի, ձայն առ Աստված» բալետը, երկրորդ դեպքում՝ «Բիդստրուպի ծաղրանկարները» մնջախաղային ներկայացումը): Կարելի՞ է Ձեր այսօրինակ գործերը համարել հայկական արմատներից չկտրված երաժշտության նմուշներ:
-Մնջախաղային ներկայացման համար գրված երաժշտության մեջ հայկական ոչինչ չկա, որովհետև Բիդստրուպը դանիացի նկարիչ է, այդտեղ ամբողջովին եվրոպական շունչ է զգացվում: Նույն սկզբունքն է դրված Վիլյամ Սարոյանի «Հե՜յ, ո՞վ կա այդտեղ» պիեսի հիման վրա գրված իմ կամերային օպերայում, որը երգվում է անգլերեն, ինչպես նաև «Մարիա Բոլկոնսկայայի հուշագրերը» օպերայում, որը երգվում է ռուսերեն: Իսկ «Նարեկացի, ձայն առ Աստված» բալետը, իհարկե, չէր կարող զերծ լինել հայկականությունից:

«ԵՍ ՎԵՐԴԻ ՉԵՄ, ԻՀԱՐԿԵ, ԲԱՅՑ ԳՈՐԾ ԵՄ ԳՐԵԼ, ՈՐԸ ԲԱՐՁՐ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆԻ ԵՆ ԱՐԺԱՆԱՑՐԵԼ
ԱՆՎԱՆԻ ՄԱՐԴԻԿ»

-Շատ կարևոր հանգամանք է մանուկների համար դասական երաժշտական գործերի ստեղծումը, ինչպիսիք են Ձեր դաշնամուրային պիեսները, «Հրաշքների երազ» բալետը: Դրանք հասնո՞ւմ են իրենց լսարանին, հայ մանուկներին ծանո՞թ են այդ ստեղծագործությունները:
-Ասեմ, որ ես իմ միջոցներով եմ տպագրել մանկական պիեսների նոտագիրքը՝ խտասկավառակի հետ միասին: Մի մասը տվել եմ գրախանութներին՝ վաճառելու համար, որովհետև գիտեմ, որ դաշնամուրի դասեր ստացող երեխաներին պետք է, իսկ երաժշտական դպրոցներին ես դրանք նվիրում եմ: Բայց որպեսզի այդ գործերը հասնեն ունկնդիրների լայն շրջանակին, հարկավոր է դրանք հնչեցնել համերգների ժամանակ, կատարել դահլիճներում: Խորհրդային տարիներին ավանդույթ կար. կոմպոզիտորները հյուրընկալվում էին երաժշտական դպրոցներում, նրանց երաժշտությանը ծանոթանում էին երեխաները: Դա գիտե՞ք ինչ կարևոր է ապագա երաժշտի համար: Վերջին տարիներին այդ բանը մեզ մոտ վերացել էր: Հիմա նոր-նոր մտածում են այն վերականգնելու մասին: Կոմպոզիտորների միությունն է հոգ տանում այդ ուղղությամբ: Հուսանք, որ արդյունք կլինի: Իսկ «Հրաշքների երազ» բալետի պատմությունը շատ երկար է: Դեռ Ալեքսանդր Հարությունյանի մոտ ուսանելու տարիներին մեջս ցանկություն կար մանկական բալետ գրելու: Որոշ բաներ գրեցի, վատ չստացվեց: Հետո որոշեցի ընդարձակել գործը. այն դարձավ երկու գործողությամբ բալետ: Լիբրետոյի ստեղծմանը աջակցեցին հայտնի բալետմայստերներ Զարեհ Մուրադյանը և Ալբերտ Միքայելյանը: Ռաֆայել Մանգասարյանի ղեկավարած Հայաստանի ռադիոյի և հեռուստատեսության սիմֆոնիկ նվագախումբն է կատարել ու ձայնագրել հատվածներ իմ բալետից: Դիրիժորն է եղել Գևորգ Մուրադյանը: Կատարվել է նաև համերգների ժամանակ՝ պետֆիլհարմոնիայի սիմֆոնիկ նվագախմբի կողմից՝ Դավիթ Խանջյանի, Վահագն Պապյանի, Արա Մարկոսյանի, Գևորգ Մուրադյանի, Ռուբեն Ասատրյանի ղեկավարությամբ: Ես բալետը ներկայացրել եմ պարարվեստի ուսումնարանին՝ հուսով, որ կբեմադրեն իրենց սաների ուժերով: Այսօր մեր բալետի, օպերայի խաղացանկը շատ համեստ է: Նույնը վերաբերում է ժամանակակից հայ կոմպոզիտորների ստեղծած մանկական բալետին և օպերային: 1969 թվականին են բեմադրվել Ալեքսանդր Հարությունյանի «Սայաթ-Նովա» օպերան և Էդգար Հովհաննիսյանի «Անտունի» բալետը: Դրանից հետո նոր ազգային օպերա կամ բալետ չի բեմադրվել: Ճիշտ է, Է. Հովհաննիսյանի «Սասունցի Դավիթ» օպերա-բալետը բեմադրվել է, բայց դա օպերա չէ, բալետ չէ, ուրիշ մի ժանր է: Ես խոսում եմ հայ կոմպոզիտորի ստեղծած նոր ազգային բալետ կամ օպերա բեմադրելու մասին: Չկա այդպիսի բան վերջին տասնամյակներում: Բայց մարդիկ գրել են այդպիսի գործեր, ինչո՞ւ չեն բեմադրում: Վահրամ Բաբայանը, օրինակ, գրել է «Մուսա լեռան քառասուն օրը» օպերան, որը շատ տեղին կլինի գոնե համերգային կատարմամբ ներկայացնել Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի կապակցությամբ: Եվ բեմադրության արժանի գործեր էլի կան մեզանում, ուղղակի պետք է ցանկություն ունենան պատկան կառույցները և ներկայացնեն դրանք մեր հասարակությանը: Ես Վերդի չեմ, իհարկե, բայց գործ եմ գրել, որը, ինչպես նշեցի, բարձր գնահատականի են արժանացրել անվանի մարդիկ: Գոնե այս մարդկանց անունները պատճառ դառնան, որ հետաքրքրվեն իմ «Գրիգոր Լուսավորիչ» օպերայով, մտածեն այն հանրահռչակելու մասին: Չէ՞ որ մենք ունենք պետական երաժշտական կոլեկտիվներ, որոնք, համաձայն իրենց կանոնադրության, պարտավոր են հանրահռչակել հայ դասական երաժշտությունը: Ինչո՞վ բացատրել, որ այդուհանդերձ մեր կոմպոզիտորների գործերն ունկնդրին չեն հասնում: Ես երաժիշտ եմ և ինձ իրավունք եմ վերապահում խոսելու երաժշտության մասին, բայց նույն բանը կատարվում է նկարչության, քանդակագործության մեջ: Հայ ազգային մշակույթը զարգացնելը մեր պետության ծրագիրը պիտի լինի, և բոլոր գերատեսչություններում պիտի մտածեն այդ ուղղությամբ: Չի կարելի այս հարցերի նկատմամբ ցուցաբերել քմահաճ, շուկայական մոտեցում: Պետք է լինի պետական հոգածություն այն ամենի նկատմամբ, որը կոչված է զարգացնելու մեր ազգային արվեստը:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ